گرچه آنچه امروزه به نام IBM شناخته می شود شرکتی است که رسما در ۱۵ ژوئن ۱۹۱۱ در نیویورک به عنوان (COMPUTING – TABULATING- RECORDING)C.T.R شکل گرفت، ریشه آن اما به اواخر قرن نوزدهم برمی‌گردد.

شرکت بین المللی ماشینهای تجاری (INTERNATIONAL BUSINESS MACHINES=IBM) گرچه به عنوان یک شرکت در میان صدها شرکت کسب و کار دیگر درجهان وجود دارد اما تاریخچه یک قرن حضور در مراحل مختلف تکامل اندیشه و عمل بشری از IBM شرکتی پدید آورده است که همواره جایگاه ویژه جهانی خود را در عرصه کسب وکار حفظ کرده است. یک خانواده خلاق و خستگی ناپذیر (توماس واتسون پدر و پسر) در خلق این سازمان و رشد و پویایی آن طی دهها سال نقش خاص داشته اند و توانسته اند شرکت را از حوزه تولید ماشین تحریر و ماشین حساب در دهها سال پیش، آرام آرام به عرصه فناوری اطلاعات و ارتباطات وارد کنند و آن را به بزرگترین شرکت تولید کننده رایانه درجهان با ویژگیهای منحصر به فرد تبدیل سازند. شرکتی که رهبری به‌کارگیری رایانه های شخصی و تجاری را در سازمانهای آموزشی، علمی، صنعتی و خدماتی برای کمک به حل مهمترین مشکلات صنعتی، اجتماعی و بهداشتی برعهده گرفته است. این تجربه موفق یک سده تلاش ساماندهی شده است که در دنیای پررقابت کنونی و درمیان رقیبان جدی باسابقه و مدعیان جوان باانگیزه، شرکت را درصدر آورده و از «HP»، «مایکروسافت» و «دل» فراتر نشانده است.
● تاریخچه
گرچه آنچه امروزه به نام IBM شناخته می شود شرکتی است که رسما در ۱۵ ژوئن ۱۹۱۱ در نیویورک به عنوان (COMPUTING – TABULATING- RECORDING)C.T.R شکل گرفت، ریشه آن اما به اواخر قرن نوزدهم برمی‌گردد. در سال ۱۸۸۰ اولین ثبات دیجیتال توسط الکساندر دی (A.DEY) ابداع شد. مهاجرت فراوان به آمریکا در دهه ۱۸۹۰ مسئولین را واداشت برای انجام محاسبات جمعیتی به دنبال یک ابزار محاسباتی موثر باشند. برنده این مناقصه هرمان هولریت (H. HOLLERITH) بود که در سال ۱۸۹۶ شرکت ماشینهای محاسبه را تاسیس کرد. در سال ۱۹۱۱ چارلز فلینت (C.FLINT) یک سازماندهنده برجسته، ادغام شرکت هولریت را با دو شرکت ITR و ESCO را مهندسی کرد و شرکتی به نام C.T.R پدید آمد که در حوزه ساخت و فروش ماشینها در محدوده مقیاس تجاری و ثبات های صنعتی زمان و تولید ماشین تحریر و کارتهای پانچ فعالیت می کرد. پس از تشکیل شرکت جدید، جورج فیرچایلد (G.FAIRCHILD) رئیس شرکت جدید شد اما رشد سریع و تنوع محصولات شرکت، مدیریت را دشوار کرده بود و فلینت را واداشت تــــــــا سه سال بعد، یعنی ۱۹۱۴، از تـــــــوماس واتسون (T.WATSON ۴۰ ) ساله دعوت به عمل آورد تا به شرکت بپیوندد و رهبری آن را برعهده گیرد. در سالهای پس از جنگ جهانی اول، مهندسان شرکت مکانیسم های جدیدی را برای رفع نیاز مشتریان توسعه دادند. رشد فزاینده فعالیتهای C.T.R، نام شرکت را در قیاس با فعالیتهایش محدود می کرد، به همین جهت در سال ۱۹۲۴ نام شرکت رسما از C.T.R به IBM تغییر یافت. از آن پس کسب و کار شرکت هم در بعد جغرافیایی و هم وظیفه ای گسترش یافت.
● نقش واتسون ها
پیوستن توماس واتسون SR. به شرکت، نقطه عطف در تاریخ IBM محسوب می شود. واتسون دستیار الکساندر گراهام بل بود و با استفاده از تجارب خود در شرکت قبلی (NCR) یک سری تاکتیک های موثر در کسب و کار به کار برد. او به خدمات مشتریان تمرکز و به انگیزه های فروش و توجه به کارکنان تاکید کرد. واتسون با برنامه هایی مانند تشکیل تیم های ورزشی کارکنان و سفرهای تفریحی خانوادگی، روحیه جدید در شرکت دمید. شعار موردعلاقه او یعنی «تفکر» (THINK) نقل زبان کارکنان شد. واتسون خود در این باره می گوید: «ما باید ازطریق گوش دادن، بحث کردن، مشاهده کردن و فکر کردن یاد بگیریم. نباید هیچ یک از این راههای یادگیری را کنار گذاشت. مشکل بیشتر ما این است که در فکر کردن درنگ نمی کنیم چون کار سختی است. تمام مسائل دنیا را به آسانی می توان حل کرد اگر انسانها بخواهند که فکر کنند».
بعداز پیوستن واتسون، شرکت بر تولید ماشین های محاسبه در مقیاس بزرگ تجاری برای شرکتها تمرکز و بازار محصولات اداری کوچک را رها کرد. در چهار سال اول مدیریت او، درآمد بیش از دو برابر شد و به ۹ میلیون دلار رسید. او همچنین حوزه فعالیتهای شرکت را به اروپا، آمریکای جنوبی، آسیا و استرالیا گسترش داد. ۲۳ سال بعد واتسون می گفت: «وقتی من به شرکت آمدم تعداد کارکنان ۲۳۵ نفر بود و امروز بیش از ۱۰ هزار نفر هستیم. در این مدت من در تک تک کارکنان شرکت استعداد رشد فراوانی برای آینده می دیدم زیرا در آن زمان تنها پنج درصد کار محاسبه و ثبت در دنیا به وسیله ماشین انجام می شد. واتسون همواره به تعهد انجام خدمت به مشتری تاکید داشت و می گفت: «دیگران هم می توانند سخت افزار بسازند اما وجود ریشه ایده ارائه خدمت در نهاد ما مهم است. هیچ یک از ما نیست که برای کمک به مشتری و رفع مشکل یک دستگاه پول پرداز یا چیز دیگری از جا برنخیزد. ارائه خدمت مقوله ای است که بسیاری از شرکتها آن را فراموش کرده اند. IBM یعنی ارائه خدمت». تلاش و حرکت در ذهن او چنین معنا می یافت: «اگر می خواهید سریعتر موفق شوید باید میزان شرکتهایتان را دو برابر کنید. موفقیت در آن سوی شرکت قرار دارد. هر زمان در موقعیتی قرار می گیرید که خطر شکست در آن زیاد است از خود بپرسید که اگر این کار را انجام بدهم بدترین چیزی که ممکن است برایم اتفاق بیفتد چیست؟ و آن وقت تمام تلاشتان را صرف کنید تا آن بدترین اتفاق نیفتد».
در دهه ۱۹۳۰ با وجود انقباض بزرگ، واتسون مراقب کارکنانش بود. درحالی که بسیاری از شرکتها بسته می شوند او کارکنانش را مشغول تولید ماشین های جدید نگاه می داشت. او در سال ۱۹۳۲ یک واحد مهندسی و تحقیق و توسعه برای پشتیبانی خط تولید دایر کرد. سال بعد یکی از بهترین آزمایشگاههای R&D را افتتاح کرد. IBM جزو اولین شرکتهایی بود که در سال ۱۹۳۴ بیمه عمر را برای کارکنان خود فراهم ساخت. دریافتی از سود فروش و پرداخت دستمزد در تعطیلات و توجه به آموزش کارکنان از دستاوردهای مدیریت واتسون بود. شعار او برای IBM، صلح جهانی ازطریق تجارت جهانی بود و سمبل او تفکر و میراث او ارائه خدمت. او به هنگام مرگ در سال ۱۹۵۶، تعداد کارکنان را به ۷۲ هزار و ۵۰۰ نفر و درآمد را به ۸۹۲ میلیون دلار رسانده بود.
بلافاصله پس از مرگ او، پرش توماس واتسون JR رهبری شرکت را برعهده گرفت. این در زمانی بود که شرکت رشد انفجارگونه داشت و واتسون پسر به خوبی شرکت را در کوران گذار از عصر ماشین تحریرهای مکانیکی به عصر رایانه هدایت و رهبری کرد. تحت هدایت واتسون، نوآوریهایی در بازاریابی رخ داد. او اجزایی مانند سخت‌افزار، نرم افزار و خدمات را به صورت مجزا نیز عرضه کرد و این باعث تولد یک صنعت چند میلیارد دلاری نرم افزار و خدمات رایانه شد که IBM امروزه رهبری آن را برعهده دارد. در دوران رهبری واتسون، IBM از یک کسب و کار متوسط به یکی از بزرگترین شرکتهای صنعتی جهان تبدیل شد. در سال ۱۹۷۱ که او به دلیل عارضه سکته قلبی سمت خود را رها کرد و تعداد کارکنان، ۲۷۰ هزار نفر و درآمد به ۳/۸ میلیارد دلار رسیده بود. او تا سال ۱۹۸۴ به عنوان عضو هیئت مدیره در ارتباط با شرکت بود و در ۷۹ سالگی در سال ۱۹۹۳ وفات یافت.
● ورود به عصر فناوری اطلاعات
دهه ۱۹۷۰ پایان بیش از نیم قرن رهبری خانواده واتسون بر IBM بود. از ۱۹۷۱ تا ۱۹۹۳ که گرستنر (L.GERSTNER) رهبری شرکت را به دوش گرفت، لارسن، کری، اپل و اکرز به عنوان مدیرعامل، شرکت را هدایت می کردند. گرستنر در دهه ۹۰ شرکت را به سمت یک شرکت جهانی مشتری مدار درزمینه خدمات و فناوری سوق داد. این اولین بار بود که IBM تجربه داشتن مدیرعاملی بیرون از مجموعه خود را تجربه می کرد. گرستنر ۱۱ سال مدیر ارشد شرکت امریکن اکسپرس بود. او حمایت مشتری مداری و تفکر راهبردی را با خود به IBM آورد. او عملا سیاست کاهش هزینه ها را پیشه کرد. گرستنر معتقد به یکپارچگی شرکت بود و تقسیم آن را منهدم کننده فواید یک IBM یکپارچه می دانست. او در سال ۱۹۹۵ چشم انداز جدید شرکت را ارائه داد: شبکه رایانه ای عامل محرک فاز بعدی رشد صنعت است. رهبری شرکت از سال ۲۰۰۲ دراختیار ساموئل پالمیسانو است.
● مأموریت
توماس واتسون پسر در سال ۱۹۵۳ بیانیه خط مشی IBM را منتشر کرد. امروزه بیانیه مأموریت شرکت چنین نوشته شده است: تلاش ما در IBM خلق، توسعه و ساخت پیشرفته ترین فناوریهای اطلاعاتی صنعتی شامل سیستم های رایانه، سیستم های شبکه، حافظه ها و ریزالکترونیک است. ما این فناوریهای پیشرفته را ازطریق راه حلهای حرفه‌ای و ارائه خدمات در سراسر دنیا به ارزش برای مشتریانمان ترجمه و تبدیل می کنیم.
● حوزه فعالیت
شرکت IBM امروزه در شش حوزه فعال است: سخت افزار شامل سرورها، حافظه ها، رایانه و چاپگر. نرم افزار شامل سیستم های عامل و فرایندهای کسب و کار. خدمات درجهت کاهش هزینه و بهبود بهره وری کسب و کارها. مالی در جهت ارائه خدمات به مدیریت مالی شرکتها، تحقیقات در زمینه فناوریهای نوین و بالاخره فناوری در زمینه توسعه، بازاریابی و فناوری تراشه. نیمی از درآمد مالی شرکت از حوزه خدمات رسانی حاصل می شود.
هم اینک IBM در بیش از ۱۰۰ کشور جهان به فعالیت مشغول است و در زمینه تجهیزات و دستگاهها، برنامه ها، نرم افزار و خدمات در فعالیتهای تجاری، صنعتی، دولتی و آموزشی پیشتاز است.
● ارزشهای سازمانی
شرکت در سال ۲۰۰۳ در یک فراخوان عمومی ازطریق اینترانت داخلی، نظرات کلیه کارکنان را در زمینه ارزشها برای سالهای پیش رو اخذ کرد و درنهایت بیانیه ارزشها را با سه ارزش زیر منتشر ساخت:
۱ – از خودگذشتگی برای جلب رضایت مشتری؛
۲ – نوآوریهای مهم برای شرکت و جهان؛
۳ – اعتماد و مسئولیت پذیری در همه ارتباطات.